Cư dân Bình Dương qua các thời kỳ lịch sử

P.X.B
25/07/2012

Thuở đầu của thời mở đất phương Nam, Bình Dương là tên một tổng thuộc huyện Tân Bình, phủ Gia Định. Đến năm 1808, khi huyện Tân Bình được đổi thành phủ thì Bình Dương được nâng lên là một trong 4 huyện của phủ này. Năm 1956, tỉnh Bình Dương được thiết lập nhưng không phải trùng với địa bàn của huyện Bình Dương xưa kia. Và đến năm 1997, tỉnh Bình Dương được tái lập, nhưng cũng không phải hoàn toàn là địa phận của tỉnh Bình Dương trước năm 1975.

Như vậy, trong lịch sử Bình Dương là tên gọi của những đơn vị hành chính - lãnh thổ theo những cấp độ khác nhau (tổng, huyện, tỉnh) với những địa bàn lãnh thổ khác nhau. Do vậy, nói đến cư dân Bình Dương qua các thời kỳ lịch sử chỉ có tính chất tương đối, không thể phân định rạch ròi theo kiểu thống kê hộ tịch của một đơn vị hành chính lãnh thổ cụ thể như thời hiện hành.

1- Những trang sử được lật lên từ lòng đất Bình Dương qua các di tích khảo cổ học như Vườn Dũ, Cù Lao Rùa - Gò Đá. Dốc Chùa đã cho thấy cách đây hàng ngàn năm, con người nguyên thuỷ đã sinh sống và phát triển trên địa bàn Bình Dương “Người Vườn Dũ” Tân Uyên là lớp dân cư đầu tiên khai phá vùng đất Đông Nam bộ nói chung, Bình Dương nói riêng, cách ngày nay đã gần chục ngàn năm.

Cũng trên đất Bình Dương vào thời đoạn cường thịnh của người tiền sử- thời đại kim khí cách ngày nay khoảng 3000- 2500 năm, các nhà khảo cổ học đã phát hiện di tích Dốc Chùa (Tân Uyên) là một di tích của khu cư trú lâu dài, một xưởng thủ công đúc đồng có tầm cỡ, một khu mộ táng lớn có sưu tập di vật đồ đồng khuôn đúc nhiều nhất trong toàn vùng Đông Nam bộ. “Người Dốc Chùa” qua nhiều thế hệ đã có sự giao lưu rộng rãi, đã hoạt động “xuất nhập khẩu” (nhập nguyên liệu, xuất sản phẩm) để phục vụ cho nghề thủ công đúc đồng nổi tiếng nhất vào thời bấy giờ.

Tóm lại, cư dân tiền sử Bình Dương với những mốc phát triển trên đây là một bộ phận của chủ nhân của một trong ba nền văn hoá kim khí nổi tiếng ở nước ta là văn hoá Đồng Nai (cùng Đông Sơn, Sa Huỳnh). Đó là lớp cư dân đầu tiên của Bình Dương nói riêng và của vùng đất Nam bộ nói chung, cách ngày nay khoảng 4000 đến 2500 năm. Rồi vào khoảng trước và sau công nguyên, họ đã mở rộng quan hệ với nhiều cộng đồng khác nhau trong khu vực lân cận, mở rộng cuộc khai phá đến vùng châu thổ sông Cửu Long, tạo lập nên nền văn hoá ốc Eo nổi tiếng ở Nam bộ.

Ngày nay trên địa bàn Bình Dương mới được tách ra từ 1997, hầu như rất ít người Stiêng, Mạ, Châu ro sinh sống. Phần lớn họ cư trú ở tỉnh Bình Phước, người anh em sinh đôi của Bình Dương và một số cư trú ở các tỉnh lân cận như Đồng Nai, Lâm Đồng, Bà Rịa... Tuy vậy, trong lịch sử vùng đất Bình Dương ngày nay đã từng là nơi sinh sống một thời của các dân tộc vừa nêu trên.

2- Vào cuối thế kỷ XVI, đầu thế kỷ XVII lớp cư dân người Việt từ miền Bắc, miền Trung phiêu tán về vùng Đông Nam bộ, trong đó có địa bàn Bình Dương tìm vùng đất mới để lập nghiệp. Họ bao gồm nhiều thành phần xã hội khác nhau và lìa bỏ quê hương với nhiều nguyên nhân khác nhau. Có lẽ ngay từ năm tháng đầu tiên, Bình Dương là một trong những nơi dừng chân của đoàn quân di cư người Việt cùng với các địa bàn khác như Mô Xoài Cù Lao Phố, Bến Nghé.Bởi ngày ấy dân di cư thường theo những cửa biển, con sông để tìm những vùng đất định cư. Và Bình Dương, đặc biệt là vùng chung quanh thị xã Thủ Dầu Một sau này là vùng giáp sông Đồng Nai, sông Sài Gòn là những nơi định cư lý tưởng thuở đầu khai phá.

Sau khi thiết lập hệ thống hành chính, nhà Nguyễn và sau đó là triều Nguyễn đã có nhiều chính sách khuyến khích, thu hút lưu dân đến khai hoang lập làng vùng Gia Định- Đồng Nai.

Sau thế kỷ XIX, cư dân Bình Dương đã phát triển nhanh hơn. Đặc biệt trong thời kỳ này, cộng đồng người Hoa di dân đến Bình Dương ngày một đông. Họ đến đây từ Cù Lao Phố Biên Hoà và từBến Nghé- Gia Định. Những làng gốm của người Hoa xuất hiện ở vùng Lái Thiêu, Phú Cường, Tân Uyên với những sản phẩm được tạo ra đã có sự chuyển hoá khá rõ nét (lò của người Hoa Quảng Đông chuyên về tượng trang trí, lò gốm người Hoa Triều Châu chuyên sản xuất đồ gia dụng, còn lò gốm người Hoa Phúc Kiến chuyên sản xuất vật dụng to lớn như lu, khạp....). Cho đến nay, người Hoa ở Bình Dương vẫn tập trung ở một số vùng “định cư truyền thống” của họ như thị xã Thủ Dầu Một, Lái Thiêu - Thuận An, Tân Uyên. Ngoài nghề buôn bán, học còn chung thuỷ với nghề truyền thống mà trước hết là nghề gốm từ thuở ban đầu, tạo nên một nét sinh hoạt văn hoá đặc sắc cho người Bình Dương qua các thời kỳ.

3 - Từ khi tỉnh Thủ Dầu Một được thiết lập thì dân cư ở vùng này đã phát triển nhanh chóng. Nhiều ấp, nhiều làng mới được hình thành theo sự tăng trưởng của dân cư. Đặc biệt nhiều làng nghề trên đất Thủ Dầu Một được ra đời, trong đó đáng chú ý nhất là những làng mộc và những cơ sở sản xuất sơn mài. Cư dân người Việt ở miền Bắc, miền Trung vốn có tay nghề và kỹ thuật khảm xà cừ trên tủ thờ, ghế tựa tràng kỷ, hương án...đã lần lượt đến Bình Dương khai thác, thế mạnh ở đây là giàu gỗ quí (gò, cẩm lai, giáng hương...) tạo nên một nghề độc đáo và nổi tiếng cho Bình Dương. Miếu Mộc tổ ở Lái Thiêu các làng nghề mộc ở Phú Thọ, Chánh Nghĩa là những cụm dân cư độc đáo của Bình Dương. Sau này Pháp mở trường bá nghệ ở Thủ Dầu Một, nghề mộc Bình Dương càng có điều kiện phát triển trên cơ sở tiếp thu những kỹ thuật hiện đại, kết hợp với những truyền thống vốn đã có tạo nên những sản phẩm nổi tiếng không những trong nước mà còn cả quốc tế.

Từ đầu thế kỷ XX, Thủ Dầu Một đã trở thành tỉnh dẫn đầu về trồng cao su ở Nam bộ. Theo đó các làng cao su lần lượt được mọc lên trên đất Thủ Dầu Một ngày càng nhiều, nhất là xung quanh các đồn điền cao su nổi tiếng như Dầu Tiếng, Lộc Ninh, Đan Kia, Quản Lợi, Phú Riềng Xa Cam, Xa Cát…Dân cao su Thủ Dầu Một đa số là những người nông dân ở miền Bắc, miền Trung (đông nhất là miền Bắc) vốn bị khánh kiệt ruộng đất, thất cơ lỡ vận buộc phải bỏ xứ đi làm “phu công tra” cho các chủ Tây. Chính ở Bình Dương xưa kia là nơi xuất phát đầu tiên phong trào đấu tranh cách mạng của công nhân cao su với sự kiện “Phú riềng Đỏ” nổi tiếng.

4- Trong thời kỳ cận hiện đại, bức tranh thành phần dân cư và mật độ dân số Bình Dương không ngừng thay đổi, luôn luôn được bổ sung từ nhiều nguồn, nhiều nơi. Đáng chú ý nhất là đợt “bổ sung dân số” vào năm 1954 từ nguồn di cư của người Việt từ các tỉnh phía Bắc vào và sau này có một số từ miền Trung đến với các chính sách đinh điền “của chế độ Sài Gòn trước năm 1975. Trong thời kỳ chiến tranh trước 1975, sự phân bố cư trú của cư dân Bình Dương càng có nhiều thay đổi do Bình Dương là một trong những chiến trường ác liệt. Nhưng sau ngày giải phóng 1975, nhân dân phiêu tán các nơi đã nhanh chóng hồi hương, lấp dần các khoảng trống ở các vùng Bến Cát, Tân Uyên, Dầu tiếng...

Thêm vào đó một bộ phận dân cư kinh tế mới, khai hoang phục hoá cũng đã đến địa bàn Bình Dương làm cho các mảng xanh ngày càng đậm dày trên bản đồ phân bố dân cư Bình Dương. Tân Uyên và Bến Cát nơi mật độ dân cư còn thấp nhưng đang hình thành các xí nghiệp công nghiệp, phát triển các vùng nông lâm trường (cao su mía, điều, lâm nghiệp...) sẽ thu hút lao động và cư dân đến. Thị xã Thủ Dầu Một đang đô thị hoá, hình ảnh một thành phố tương lai đang hiện lên rõ nét. Vùng Thuận An - Dĩ An, vốn có mật độ dân cư đã đông, lại là nơi đã và đang hình thành, phát triển các khu công nghiệp tập trung quy mô lớn đang thu hút nhiều lao động và dân cư các nơi, các miền đến. Tất cả những điều đó sẽ làm cho bức tranh thành phần dân cư của Bình Dương không ngừng thay đổi.

5- Như vậy, Bình Dương có được như hôm nay là nhờ công sức của bao thế hệ, bao lớp dân cư. Họ là dân tứ xứ đã tề tựu về đây hoà hợp nhau xây dựng cơ đồ trên vùng đất mới. Qua nhiều thế hệ, nhiều năm tháng gian truân con người Bình Dương chịu đựng gian lao, anh dũng, năng động và nhạy cảm, thực sự là chủ nhân của vùng đất bán sơn địa với những vùng có tính “thủ hiểm” nhưng lại rất thuận lợi trong giao thông thuỷ bộ, kề sát như một vùng "ngoại ô" của thành phố Sài Gòn - Hồ Chí Minh lớn nhất nước, với những khu công nghiệp, những vùng kinh tế, xã hội phát triển cao.

P.X.B

Các tin khác

Đất, Người Bình Dương

Cư dân Bình Dương qua các thời kỳ lịch sử