Võ Văn Nhâm với vòng thành đất trong thời kỳ đầu chống Pháp ở Nam bộ

Đặng Văn Hiền
25/07/2012

Võ Văn Nhâm sinh năm 1815, là con trưởng trong một gia đình có 8 anh em ở xứ Bà Giã, thôn Phước Vĩnh An nay là Phước Vĩnh An, huyện Củ Chi, TP.HCM,cha là Võ Văn Hai - mẹ là Nguyễn Thị Điền là gốc dân Thuận An - Huế di cư vào khai phá đất Gia Định - Đồng Nai vào những năm cuối thế kỷ 18. Võ Văn Nhâm lớn lên trong thời kỳ Pháp chiếm thành Gia Định. Với vóc dáng khỏe mạnh ông được cha mình cho đi học võ, sau đó ông tham gia nghĩa binh chống Pháp trong lực lượng của nghĩa quân Trương Định.

Sau khi Bình Tây Đại Nguyên soái Trương Định bị bọn Huỳnh Tấn ám hại (1864) ông cùng với Trương Quyền (có em là Trương Huệ - con Trương Định) lãnh đạo lập cứ địa tại ấp Truông Mít. Sau này trước áp lực của quân Pháp mạnh hơn về vũ khí ông cùng lực lượng nghĩa quân vừa đánh vừa rút qua các vùng: Tha La, Bà Sự, Núi Cậu… để bảo toàn lực lượng. Do áp lực ngày càng mạnh của quân Pháp ông cùng gia đình và nghĩa quân rút về vùng Bưng Rê làm nơi đóng quân (dọc sông Thị Tính phía Long Nguyên ngày nay). Ông dùng lực lượng dân binh làm nòng cốt, cho lấy đất lắp một vòng thành để làm nơi ẩn náu, tranh thủ chờ thời cơ quật khởi để chống lại quân Pháp mạnh hơn mình rất nhiều lần. Đứng trước sức mạnh của quân địch, thủ lĩnh Võ Văn Nhâm không hề nao núng mà tự đặt mình vào vị trí chiến đấu và tiếp tục củng cố vòng thành rồi tiếp tục hoạt động với biệt danh mới - ông Hai Bụng.

Với một lực lượng nhỏ gọn được nhân dân chở che, ông Hai Bụng bố trí lực lượng khắp trên địa bàn, lúc ẩn lúc hiện và kéo dài nhiều năm làm cho địch lồng lộn, điền cuồng vì không diệt được Hai Bụng. Chúng liên tục mở các cuộc hành quân càn quét, hăm dọa, dụ dỗ người thân và họ hàng của ông ở Bưng Rê làm cho mọi người hoảng sợ. Để tránh bị giặc theo dõi các người con và dòng họ của ông đã phải đổi lại là họ Nguyễn.

Vào những tháng 11, 12-1861 tức những năm đầu Pháp chiếm đóng, các căn cứ như Thủ Dầu Một, Rạch Tre, Trảng Bàng, Tây Ninh đều bị tấn công. Trước sự lớn mạnh của quân địch thủ lĩnh Võ Văn Nhâm đã củng cố vòng thành trong một thời gian khá dài. Cuối cùng để đánh phá được vòng thành bọn địch đã phải sử dụng một tên tay sai phản bội đã dẫn quân Pháp ở Thủ Dầu Một lên đánh úp vòng thành và ông bị bắt sống. Chúng đưa ông về Thủ Dầu Một để khai thác và dụ hàng. Với khí tiết kiên cường không chịu khuất phục trước kẻ thù. Chúng đã chặt đầu ông rồi mổ bụng và thả xác cho trôi sông Sài Gòn. Các em của ông đã lén lấy được xác và đem về quê mai táng tại Bà Giã và phần mộ hiện đến nay vẫn còn.

Vòng Thành Đất được đắp bằng đất thịt pha cát, là một dấu tích trên vùng đất Bưng Rê - Long Tân gắn chặt với tên tuổi nhân vật Võ Văn Nhâm người lãnh đạo nghĩa quân Núi Cậu Dầu Tiếng chống lại quân xâm lược Pháp trong thời kỳ 1859-1867. Di tích vòng Thành Đất tọa lạc trên một vùng đất triền đồi, tiếp giáp với bưng biền ven sông, rừng chồi, cây dại như tràm, mua mọc lúp xúp, không có các loại cây to. Ngoài theo hướng tây song song với sông Thị Tính cách khoảng 500m, hướng bắc cách dòng suối Hố Đá khoảng 1km, hướng đông và nam dựa vào rừng cây đã tạo nên một vị trí án ngữ quan trọng chiến lược lúc bấy giờ.

Vòng Thành Đất có hình chữ nhật với chiều dài hơn 300m và chiều ngang 206m được đắp bằng đất, chân thành có chiều rộng khoảng 5m do thời gian đã quá lâu nên chiều cao giờ chỉ còn khoảng 60 -70cm. Hiện nay không xác định được cổng ra vào, bên trong trống trải cây cỏ mọc rải rác. Đáng chú ý là trong khuôn viên thành và xung quanh thành trước đây nông dân đã nhặt được rất nhiều những vật dụng bằng sành, gốm bị vỡ và các vật dụng khác. Vào năm 1995, người cháu đời thứ 5 của cụ Võ Văn Nhâm đã nhặt được một hiện vật bằng đồng có hình dáng như cái móc cân. Theo gia phả dòng họ Võ thì di tích này đã tồn tại được trên 150 năm. Hiện nay vòng Thành Đất họ Võ tuy qua thời gian hàng trăm năm những vẫn còn đó những dấu tích cũ. Võ Văn Nhâm là một thủ lĩnh nghĩa quân một lòng kiên quyết chống lại quân Pháp trong thời kỳ đầu chống Pháp ở Nam bộ. Vòng Thành Đất được đắp nên không ngoài mục đích để phòng thủ chống lại quân Pháp, cùng căn cứ Núi Cậu đã tạo cho vùng đất Bưng Rê một giá trị lịch sử có thực. Vòng Thành Đất họ Võ đã được xếp hạng là di tích cấp tỉnh theo Quyết định số 2941/QĐ-UB ngày 4-7-2005 của UBND tỉnh Bình Dương.

Đặng Văn Hiền

Các tin khác

Đất, Người Bình Dương

Võ Văn Nhâm với vòng thành đất trong thời kỳ đầu chống Pháp ở Nam bộ