Việc giúp đỡ, bảo bọc người Trung Hoa đi biển gặp nạn của chính quyền Việt nam, thời triều Nguyễn

• TS. Huỳnh Ngọc Đáng
• 24/07/2012

Trong caùc thö tòch cuûa trieàu Nguyeãn, coù haøng traêm söï kieän cöùu giuùp naïn daân Trung Hoa ñi bieån gaëp naïn ñöôïc ghi cheùp vôùi ñaày ñuû teân hoï naïn daân, ñòa phöông gaëp naïn vaø caëp bôø, soá löôïng caùc khoaûn löông thöïc baïc tieàn trôï giuùp...Naïn daân phaàn ñoâng laø daân thöôøng ñi bieån gaëp naïn. Thaùng 10 naêm Gia Long thöù 5 (1806) thuyeàn ñaùnh caù cuûa ngöôøi Thanh laø Laâm Tieán Höng bò baõo daït vaøo Ñoà Sôn, Haûi Döông, ñöôïc caáp cho löông aên, thaùng sau moät thuyeàn ngöôøi Thanh khaùc cuõng gaëp baõo daït vaøo Bình Ñònh, cuõng ñöôïc cöùu giuùp [2]. Nhöng cuõng coù moät soá ñaùng keå thuyeàn coâng cuûa nhaø Thanh caû quan vaên vaø voõ, ñoâng ngöôøi hoaëc ít ngöôøi, coù voõ trang hay khoâng coù voõ trang ñaõ gaëp naïn, caëp bôø vaø ñöôïc cöùu giuùp.

 Suoát maáy ñôøi vua ñaàu trieàu Nguyeãn, thôøi naøo, söû lieäu cuõng ghi cheùp nhieàu söï kieän loaïi naøy, nhöng rieâng ñôøi Töï Ñöùùc soá löôïng nhöõng ghi cheùp naøy coù veû nhieàu hôn; coù naêm, suoát maáy thaùng lieàn, thaùng naøo trieàu ñình cuõng phaûi toå chöùc cöùu giuùp naïn daân, coù thaùng xaûy ra nhieàu vuï. Haàu nhö ñòa phöông ven bieån naøo cuûa Vieät Nam ôû caû ba Kyø ñeàu coù naïn daân leân bôø nhôø cöùu giuùp, nhöng nhieàu hôn laø caùc ñòa phöông duyeân haûi Trung Kyø. Veà soá löôïng vaät phaåm mang ra cöùu giuùp, naêm Gia Long thöù 2 (1803), coù ñònh chuaån cho moãi naïn daân treân thuyeàn "moãi ngöôøi 1 thaùng löông thöïc cuûa coâng"[3] . Tuy nhieân, ñònh chuaån ñoù trong thôøi gian sau coù luùc ñöôïc caáp phaùt tuyø tieän theo töøng ñòa phöông. Ñeán naêm Töï Ñöùc thöù nhaát (1848) nhaân coù thuyeàn buoân daân Phuùc Kieán gaëp baõo daït vaøo Caàn Giôø, Gia Ñònh, nhaø nöôùc ñaõ chuaån caáp cho moãi ngöôøi 1 phöông gaïo, möùc naøy ñöôïc quy ñònh chính thöùc laø chuaån cuûa trieàu ñình caáp löông aên cho ngöôøi bò naïn [4] .

 Rieâng ñoái vôùi thuyeàn coâng cuûa nhaø Thanh ñi coâng caùn gaëp naïn, chaúng nhöõng möùc trôï caáp coù veû haäu hónh vaø öu ñaõi hôn maø thaùi ñoä öùng tieáp cuûa nhaø nöôùc cuõng traân troïng vaø chu ñaùo. Naêm Gia Long thöù 3, thuyeàn coâng tænh Phuùc Kieán nöôùc Thanh do Traàn Thaêng Thaùi quaûn laõnh cuøng quaân binh thuyû thuû 34 ngöôøi gaëp baõo daït vaøo Quaûng Nam. Trieàu ñình chæ duï raèng phaûi bieät ñaõi 4 vieân quan vaên voõ treân thuyeàn, xaõ Minh Höông ôû Quaûng Nam phaûi choïn moät toaø nhaø ôû phoá ñeå hoï ôû, caáp 3 quan tieàn coâng ñeå mua saém thöùc aên coøn caùc vaät duïng haøng ngaøy, ñòa phöông tuyø nghi caáp phaùt cho ñaày ñuû, huyeän Duy Xuyeân cöû moät ñoäi tröôûng vaø 5 ngöôøi lính tôùi giuùp vieäc, vaø phaùi ngöôøi hoä toáng theo ñöôøng boä veà nöôùc. Coøn caùc thuyû thuû vaø quaân lính treân thuyeàn ñöôïc caáp 100 quan tieàn vaø 100 phöông gaïo soáng taïm chôø thuaän gioù trôû veà nöôùc Thanh [5]. Cuõng thôøi Gia Long naêm thöù 9, chöùc thieân toång hoï Lyù, Tieâu Nguyeân Haàu ôû Taû doanh Baéc boä Ñaøi Loan tænh Phöôùc Kieán veà nguyeân quaùn heát haïn ñeán cung chöùc, bò gioù giaït vaøo baõi bieån goàm 9 ñaøn oâng, 1 ñaøn baø. Trieàu ñình chaúng nhöõng cung caáp nhieàu tieàn gaïo vaät duïng maø coøn bieät ñaõi caáp theâm cho vieân Taû Nguyeân Haàu naøo aùo maõng baøo, aùo ngaén cöôõi ngöïa, aùo daøi hoa boâng, quaàn baèng vaûi tröøu hoa thöôùc, muõ giaõi ñoû, giaây löng quan luïc, maøn giöõ muoãi,  haøi mieät. Vôï oâng ta cuõng ñöôïc bieät caáp ngaàn aáy trang phuïc quyù [6] . Ñeán naêm Gia Long thöù 13, moät thuyeàn nöôùc Thanh gaëp baõo gheù xöù Vónh Laâm thuoäc Phuù Yeân. Nhaø nöôùc ñaõ "chi tieàn coâng ra mua moät con lôïn, 10 con vòt, 20 con gaø, 1 voø röôïu, phaùi ngöôøi mang ñeán nôi thuyeàn ñoå ñeå laøm ñoà khoaûn ñaõi cuûa quan traán, roài choïn nôi oån tieän cho quan quaân nghæ ngôi. Coøn thuyû thuû vaø khaùch ñaùp thuyeàn löu ôû laïi thuyeàn, tröø 1 ngöôøi cheát, caáp cho 10 quan tieàn ñeå mai taùng khoâng keå, coøn baù toång laø Höùa Ninh An, moãi thaùng caáp cho 8 quan tieàn, 1 phöông gaïo traéng; baùch toång Lyù Chaán Toân, moãi thaùng caáp cho 6 quan tieàn, 1 phöông gaïo traéng; binh dòch, thuyû thuû moãi ngöôøi moãi thaùng caáp cho 1 quan 5 tieàn, 1 phöông gaïo löông; khaùc ñaùp thuyeàn moãi thaùng ñeàu 1 quan tieàn, 1 phöông gaïo. Chôø khi boïn hoï trôû veà nöôùc Thanh thôøi thoâi" [7]. Baù toång chæ laø moät chöùc quan caáp thaáp cuûa trieàu Thanh nhöng cuõng ñaõ ñöôïc trieàu Nguyeãn öu aùi giuùp ñôõ khi gaëp naïn. Döôùi caùc thôøi vua sau, trieàu Nguyeãn vaãn giöõ chính saùch bieät caáp traân troïng ñoái vôùi caùc thuyeàn coâng nöôùc Thanh ñi bieån gaëp naïn.

Xem xeùt caùc ghi cheùp veà nhöõng aân caáp cuûa trieàu Nguyeãn ñoái vôùi ngöôøi Thanh gaëp naïn ñeán cö truù daøi haïn hoaëc ngaén haïn, coù theå khaùi quaùt moät soá ñaëc ñieåm nhö sau:

- Leä aân caáp cuûa trieàu Nguyeãn phaân bieät roõ hai ñoái töôïng laø naïn daân thöôøng vaø quan binh thuyeàn coâng cuûa nöôùc Thanh. Caû hai ñoái töôïng ñeàu ñöôïc aân caáp nhöng ñoái vôùi daân thöôøng leä aân caáp coù ñònh möùc roõ raøng coøn ñoái vôùi quan binh thuyeàn coâng thì söï aân caáp gaàn nhö khoâng coù ñònh möùc maø tuyø nghi theo caáp chöùc cuûa vieân quan treân thuyeàn vaø tính chaát cuûa thuyeàn coâng gaëp naïn ñoù.

- Ñoái vôùi daân thöôøng gaëp naïn vaøo bôø sau khi ñöôïc cöùu giuùp, vieäc trôû veà queâ quaùn hay ôû laïi laøm aên treân ñaát Vieät ñeàu ñöôïc cho pheùp tuyø tieän. Hoäi Ñieån ghi roõ: "...Neáu laø thuyeàn tö chieáu leä caáp phaùt tieàn gaïo, cho pheùp tuyø tieän ñaùp veà, hoaëc ôû troï laøm aên sinh soáng, khoâng phaûi ñöa ñi ". Nhöng thuyeàn coâng thì tröôùc laø bieät ñaõi, traân troïng nhöng sau ñoù laø "giuùp ñôõ ñöa veà, roài laøm coâng vaên ñöa ñeä ñoác phuû nöôùc aáy bieát" [8]. Nhöõng daân thöôøng töï nguyeän ôû laïi laøm aên seõ ñöôïc ghi vaøo soå haøng bang vaø coù nghóa vuï thueá theo leä thueá ñoái vôùi ngöôøi Thanh. Hoï khoâng caàn laøm thuû tuïc nhaäp caûnh vôùi söï baûo laõnh cuûa ngöôøi Minh Höông hay vò bang tröôûng.

- Thuyeàn buoàm ñi bieån cuûa caû daân thöôøng vaø thuyeàn coâng coù hö hoûng ñeàu ñöôïc giuùp ñôõ söûa chöõa khaéc phuïc, nhöng thuyeàn coâng, coù caùc vieân chöùc caáp cao thì coù söï quan taâm giuùp ñôõ nhieàu hôn. Trong thuyeàn coâng, rieâng thuyeàn binh ñöôïc öu ñaõi hôn.

- Vieäc ñöa caùc naïn daân thöôøng hay caùc vieân chöùc nöôùc Thanh gaëp naïn veà nöôùc thöïc hieän theo hai caùch: hoaëc baèng ñöôøng boä qua ngoõ Laïng Sôn, keøm theo soå saùch giaáy tôø baøn giao; hoaëc baèng ñöôøng bieån, daân thöôøng thì töï veà khi ñaõ hoài phuïc vaø thuaän gioù, caùc vieân chöùc thì tuyø ñoái töôïng maø cöû ngöôøi laáy thuyeàn ñöa veà hay töï ñi veà.

- Trong vieäc ban caáp cho caùc vieân chöùc nöôùc Thanh gaëp naïn, nhöõng vieân chöùc coù hoïc thöùc cao ñöôïc öu ñaõi ngang vôùi caùc haøng chöùc saéc cao caáp. Naêm Minh Maïng thöù 3, vua coù duï: "...Sinh vieân Vöông Khoâi Nguyeân ngöôøi Phuùc Kieán ñi Ñaøi Loan döï thi laïi mang theo vôï con, gaëp baõo vaøo ñaäu ôû haûi phaän Quaûng Ngaõi, nay saép do ñöôûng thuyû veà nöôùc. Nghó ngöôøi hoïc troø gaëp naïn naøy traûi gaëp nguy hieåm, tuy ñaõ ñöôïc ban ôn, nhöng ñaõ ôû laâu nôi ñaát khaùch, nay laïi thueâ thuyeàn veà nöôùc thôøi löông aên ñöôøng, tieàn loä phí khoâng khoûi khoâng thieáu thoán. Vaäy laïi ban cho 100 laïng baïc ñeå toû caùi yù tha thieát cuûa traãm thöông xoùt keû hoaïn naïn, quyù troïng nhaø nho" [9]. Ñeán naêm thöù 16, töông töï, vua cuõng bieät ñaõi vôùi vieân thö vieän chöôûng giaùo huyeän Ñaøi Loan nöôùc Thanh laø Laâm sinh Thaùi Ñình Höông cuøng 3 teân thaân sinh ñaùp thuyeàn buoân gaëp naïn; cho raèng "nghó vieân naøy ngöôøi vaên hoïc xuaát thaân, khoâng may bò naïn gioù baõo" [10]

- Nhaø nöôùc chuù yù kieåm keâ vaø baûo quaûn caùc loaïi vuõ khí treân thuyeàn coâng caùc loaïi cuûa nöôùc Thanh gaëp naïn vaøo bôø. Trong laàn thuyeàn quaân cuûa vieân baù kieán Höùa Ninh An gaëp naïn naêm Gia Long thöù 13, tænh thaàn Phuù Yeân ñaõ kieåm keâ vaø nhaän baûo quaûn hôn 100 khaåu suùng caùc loaïi cuøng ñaïn döôïc. Sau naøy ñeán naêm Minh Maïng thöù 16, nhaø Thanh coù coâng haøm hoûi veà soá vuõ khí aáy, trieàu ñình ñaõ cho phaùi vieân mang traû sang Quaûng Ñoâng toaøn boä.

- Nhaø nöôùc ñaëc bieät chuù yù giöõ vöõng tình hình an ninh chính trò khi coù caùc ñoäi binh thuyeàn nöôùc Thanh gaëp naïn caäp bôø. Naêm Thieäu Trò thöù 4, 7 chieác thuyeàn binh nöôùc Thanh ñi naõ troùc baét ñöôïc thuyeàn cöôùp bieån 8 chieác, nhaân khaåu hôn 350 ngöôøi, gaëp baõo daït vaøo cöûa Bích Y, Thanh Hoaù. Vua duï phaûi ñaët coâng quaùn cho vieân bieàn binh taïm nghæ, caáp löông tieàn cho ñoaøn vaø phaûi chuù yù " phaùi ra moät quaân veä 100 bieàn binh ñeán cöûa bieån aáy choïn ñaát ñoùng ñoàn ñeå phoøng bò nghieâm ngaët" [11]

Toùm laïi, trong chính saùch nhu vieãn, quan taâm cöùu giuùp naïn daân phöông xa ñeán cö truù ngaén haïn hoaëc daøi haïn, trieàu Nguyeãn vöøa chuù yù giöõ vöõng an ninh chính trò cuûa ñaát nöôùc, vöøa theå hieän tinh thaàn toân hieàn, quan taâm öu ñaõi keû só, ñoàng thôøi dang roäng tay ñoùn nhaän baát cöù ai gaëp naïn muoán ñònh cö laâu daøi.

Ngaøy nay, nhieàu ngö daân Vieät Nam gaëp baõo daït vaøo quaàn ñaûo Hoaøng Sa lieàn bò binh lính Trung Quoác baét bôù, tòch thu ngö cuï, laøm khoù deã ñuû ñieàu. Caùc taøu haûi giaøm cuûa Trung Quoác chæ chuyeân ñi baét bôù ngö daân Vieät…Hoï queân raèng, ngaøy xöa cha oâng cuûa hoï gaëp naïn treân bieån ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät Nam cöu mang giuùp ñôõ ra sao. Roõ raøng hoï ñaõ laáy buïng tieåu nhaân ñeå ñoái ñaõi vôùi ngöôøi.

TS. Huỳnh Ngọc Đáng