Triều đình và chính sự Chân Lạp, thế kỷ XVII -XVIII
Ở các thế kỷ XVII – XVIII, Chân Lạp bên ngoài là nơi diễn ra cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa hai vương triều Xiêm – Việt, bên trong lại xảy ra tranh chấp ngôi vua của phe thân Việt và phái thân Xiêm, giữa dòng chính và dòng thứ của quốc vương. Những sự kiện này được Sử Cao Miên, sử triều Nguyễn, các tác giả trong và ngoài nước ghi chép. Bài viết này là phần đầu, trình bày các sự kiện ở thế kỷ XVII tại triều đình Chân Lạp.
Thờ cúng tổ tiên trong gia đình người Việt ở Tây Ninh
Thờ cúng là một đạo lý truyền thống của dân tộc có từ ngàn xa, khi con người ý niệm được bổn phận. Trong đó, “thờ” nghĩa là thể hiện, tỏ bày sự tôn kính lên tiền nhân mà mình đã dâng trọn niềm tin ; “cúng” là hiến tế, dâng lễ vật lên các đấng siêu linh, cho người đã khuất, mang tính lễ nghi . Thờ và cúng là hai yếu tố tác động qua lại, thống nhất với nhau.
Nhà Bè đi lên đô thị từ di sản truyền thống
Câu ca dao diễn tả hình ảnh những đoàn lưu dân từ miền ngoài vào vùng đất hứa Gia Định vào thế kỷ cuối thế kỷ XVII và Nhà Bè là điểm dừng chân trên hành trình ấy, nơi ngả ba sông (nay là Đèn Đỏ, gần cầu Phú Mỹ). Sự tích Thủ Huồng (Võ Thủ Hoằng) cất nhà bè trên sông để giúp đỡ những người qua nơi đây gặp khó khăn phản ánh tâm thức sông nước của cư dân khẩn hoang vào buổi ban đầu, nó đã trở thành tên gọi của vùng đất lịch sử này.
Nếu Qui Nhơn (Bình Định) là đất khởi nghiệp của anh em nhà Tây Sơn thì đối với người kế truyền họ Nguyễn, “Đất Phú Yên là nơi đứng mũi chống giặc [Tây Sơn]…” . Bởi vậy, chiến tranh đã diễn ra thực sự khốc liệt nơi đây, chà đi xát lại từng ngày, trở thành tiêu điểm tranh chấp tái lặp liên tục qua từng đợt chiến dịch hay mỗi chu kỳ mùa gió. Oan linh binh tướng vất vưởng khắp nơi, trở thành mối bận tâm và cũng là sự tri ân trước tiên đối với bên thắng cuộc. Ít nhất đã có ba ngôi miếu công thần được dựng lên ngay tại nơi phân ranh chiến tuyến giữa hai dinh/trấn miền Nam Trung Kỳ đầy rẫy bi thương và khốn khó này. Nhân 220 năm khai mở Nguyễn triều bởi hoàng đế Gia Long (1802 - 2022), bài viết tái hiện một vài diễn tiết vào thời khắc kết thúc cục diện tương tranh có lẽ bạo liệt nhất trong lịch sử nội chiến Việt Nam].
Đông Nam Bộ trong lịch sử Phù Nam và Chân Lạp
Bước vào thiên niên kỷ mới sau công nguyên, trong suốt 16 thế kỷ, vùng đất phía nam bán đảo Đông Dương diễn ra nhiều diễn biến lịch sử sinh động và phức tạp. Đầu tiên là sự hình thành nhà nước Phù Nam trên nền tảng văn hóa Óc Eo. Thể chế biển (Maritime polity) này đã đạt đến sự phát triển đỉnh cao từ hải thương và nông nghiệp trồng lúa. Đến thế kỷ thứ VII, Phù Nam sụp đổ, Chân Lạp thay quyền bá chủ, phát triển sinh động với đỉnh cao là nền văn minh Angkor rực rỡ. Với những thành tựu khoa học trong nghiên cứu về văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam, lịch sử vùng đất Nam Bộ, nhất là vùng đồng bằng sông Cửu Long (Tây Nam Bộ) đã được làm sáng tỏ nhất định. Nhưng lịch sử vùng Đông Nam Bộ vẫn còn nhiều vấn đề học thuật liên quan chưa có câu trả lời thích đáng. Đông Nam Bộ có vị trí ra sao trong toàn bộ thể chế nhà nước Phù Nam, Chân Lạp là điều cần xem xét khi tìm hiểu về xã hội Đông Nam Bộ thời kỳ này
"Đặc nhượng công sản” ở Nam Kỳ thời thuộc Pháp
“Đặc nhượng công sản” là cụm từ xuất phát từ “concession”. Cụm từ này, chỉ mới xuất hiện gần đây với tư cách là một khái niệm lịch sử. Theo “Petit dictionnaire Français-Annamite” của Trương Vĩnh Ký, từ “concession” có nghĩa là sự cho (ban). Trong “Hán Việt từ điển giản yếu” của Đào Duy Anh, “concession” được dịch là nhượng địa (讓 地). Và còn có trường hợp, cũng được dịch là “đồn điền”. Về nội hàm “đặc nhượng công sản” là chính sách cho phép khẩn nhượng ruộng đất hoang của nhà nước. Tuy cách thức tiến hành có đôi chút khác so với chính sách khai khẩn ở những giai đoạn lịch sử trước nhưng về bản chất nó vẫn là chính sách về khai khẩn ruộng đất và thực tế là như thế.
Bảo tồn cồng chiêng trong cộng đồng người Mạ
Người Mạ là một trong những tộc người bản địa ở vùng đất Đông Nam Bộ và có liên hệ gắn kết khăng khít đối với các dân tộc khác ở Tây Nguyên. Một số nhà nghiên cứu gọi người Mạ với những tên gọi khác nhau: Mạ Tô, Mạ krung, Mạ ngăn…Trong tác phẩm Gia Định Thành Thông Chí có ghi chép các cư dân bản dịa với định danh chung là Man ở khu vực Biên Hòa lên tới giáp ranh Bình Thuận – Lâm Đồng ngày nay - là nơi cư trú của người Mạ. Trong công trình Rừng Người Thượng, Henri Maitre phân chia người Mạ thành những nhóm khác nhau, chịu sự ảnh hưởng đáng kể của người Khmer, chủ yếu giữa các tổng của tỉnh Bình Thuận và Nam Kỳ. Trong đó, nhóm người Mạ Cop sống trong các vùng núi của vòng khuyên sông Đồng Nai và ngăn cách với người Mạ chính cống bởi phía Tây của cao nguyên có thể là một trong những nhóm người Mạ ở Đồng Nai ngày nay.
Thờ cúng vật linh của người Huế trong một số loài vật thì có con Cọp, vì “Cọp được xem là mạnh nhất trong các loại thú rừng, nên gọi là chúa sơn lâm. Do sức mạnh đó, Đạo Giáo phù thủy đã thuần hóa, dùng hình tượng cọp trong một số lá bùa trấn giữ trong nhà.
