Vài nét về huyện Bù Đốp, Bình Phước trong quá trình lịch sử

Bù Đốp là vùng đất nằm trong “khu đệm” của vùng nối liền phía Bắc và Đông Bắc Sài Gòn với vùng đồi núi thấp ở cực Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Cư dân ở Bù Đốp bao gồm nhiều bộ phận từ nhiều vùng khác nhau tụ họp về trong suốt quá trình lịch sử, cùng đoàn kết gắn bó với nhau để bảo vệ vùng đất quê hương của mình. Trước thế kỷ XIX, Bù Đốp là vùng đất hoang sơ, chủ yếu rừng rậm bạt ngàn, là địa bàn cư trú chủ yếu của các cộng đồng dân tộc ít người như: Mạ, Stiêng, Chơ Ro… Đầu thế kỷ XIX, chính quyền nhà Nguyễn bắt đầu thiết lập những đồn thủ biên phòng, cử quân đội đến đây đồn trú để bảo vệ biên giới. Những binh lính người Việt, cùng với gia đình của họ đã đến sinh sống ở khu vực này. Theo thời gian, lưu dân người Việt tìm đến đây càng đông đảo hơn, cùng cộng cư với các cộng đồng cư dân bản địa, khai phá đất đai, lập làng xóm, cùng chiến đấu bảo vệ vùng đất biên viễn phía Tây của tỉnh Biên Hòa (sang thời thuộc Pháp là tỉnh Thủ Dầu Một, tỉnh Sông Bé sau thống nhất, hiện nay là tỉnh Bình Phước).

Tiềm năng du lịch của tín ngưỡng thờ mẫu Tam Phủ ở Bình Dương

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là một tín ngưỡng bản địa có nguồn gốc từ thời nguyên thủy. Là một đất nước nông nghiệp trồng lúa nước nơi vai trò kinh tế của người phụ nữ rất quan trọng cũng như mong ước phồn thực, mong ước sự sinh sôi nảy nở đã nảy sinh tâm lý trọng nữ, tôn thờ Nữ thần. Tâm lý đó phản ánh qua rất nhiều hình tượng người phụ nữ như mẹ u Cơ, Bà Trưng, bà Triệu… cũng như hàng trăm nữ thần được thờ cúng. Từ nền tảng tín ngưỡng thờ Nữ thần, trải qua quá trình phát triển lâu dài, thu nhận những ảnh hưởng tích cực của Đạo giáo (tục thờ Thần), Phật Giáo (Phật Mẫu), tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đã được hoàn thiện thành một hệ thống bài bản lấy việc tôn thờ Mẫu (Mẹ) là cốt lõi. Theo chân những người Việt Bắc Bộ, Tín ngưỡng xuất hiện ở Bình Dương từ những năm 40, thế kỷ 20 song cho đến hiện nay, có rất ít bài viết, công trình đề cập đến hiện tượng tín ngưỡng này. Trong khuôn khổ của một bài viết, chúng tôi sẽ trình bày khái quát lịch sử, thực trạng và đề xuất một số giải pháp phát huy tiềm năng du lịch của tín ngưỡng, như một biện pháp tích cực nhằm bảo tồn và phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trên địa bàn tỉnh Bình Dương.

Nhân vật lịch sử thời khai hoang lập ấp ở Bình Dương xưa

Lần theo lịch sử vùng đất, con người Bình Dương xưa, cách nay hơn 300 năm, trên nhiều khu vực của vùng đất này đã có những lớp cư dân người Việt, người Hoa đến sinh sống, khai hoang, lập nghiệp, chủ yếu sống ven sông Sài Gòn, sông Đồng Nai và sông Thị Tính. Đó là những người Việt ở vùng Ngũ Quảng đến lập nghiệp sau khi Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh(Kính) kinh lý vào Nam để thành lập các đơn vị hành chính; là bộ phận người Hoa không hàng phục Nhà Thanh được phép chúa Nguyễn cho vào Nam khai khẩn sinh sống. Họ là những nhân vật lịch sử như: Đức ông Huỳnh Công Nhẫn, tiền hiền vùng Bình Hòa, Bưng Bố, xứ Lái Thiêu; Bá hộ Hạ Quang Quới, tiền hiền vùng Bọng Dầu, Bình Điền, xứ Dầu Miệt; Trần Thượng Xuyên (Trần Thắng Tài-Tchen Tchang Tchouen) ở xứ Nông Nại (Đồng Nai).

Dấu ấn của dòng họ Trần tại một số ngôi chùa cổ ở Bình Dương

Bình Dương là một tỉnh miền Đông Nam Bộ, lịch sử của Bình Dương cũng gắn liền với lịch sử hơn 300 năm khai phá và phát triển của vùng đất mới phương Nam. Với vị trí nằm gần với hai trung tâm lịch sử của khu vực là Đồng Nai và Gia Định nên vùng đất Bình Dương cũng được các lưu dân khai khẩn từ khá sớm. Trên vùng đất này hiện còn lưu giữ nhiều dấu tích của tiền nhân, trong số đó phải kể đến những di tích của dòng họ Trần. Đây là dòng họ đã có quá trình cư trú lâu dài ở Bình Dương và để lại nhiều dấu ấn quan trọng qua các di tích của họ tộc như: Các ngôi nhà cổ, mộ cổ, các dãy phố quanh chợ Thủ Dầu Một. Bên cạnh đó, dòng họ Trần cũng đã góp phần kiến tạo và trùng tu một số ngôi chùa cổ danh tiếng tại Bình Dương. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu những dấu ấn đó thông qua tư liệu Hán Nôm hiện đang bảo lưu ở ba ngôi chùa tiêu biểu.

Đình Bà Lụa – những ngày đầu hình thành

Đình Bà Lụa là ngôi đình thờ thành hoàng làng Phú Cường, ra đời từ rất sớm ở Thủ Dầu Một. Trải qua nhiều lần tu sửa, hiện nay đình Bà Lụa dù không còn nguyên gốc so với trước đây, đặc biệt lần xây dựng lại năm 1957 đã thay đổi kiến trúc ngôi đình xưa. Tuy nhiên qua tư liệu và truyền khẩu dân gian cho thấy đây là một ngôi đình rất bề thế và đậm kiến trúc theo phong cách đình miếu Nam Bộ. Đến nay có quá nhiều giai thoại về ngôi đình tuyệt đẹp từng tồn tại, đặc biệt là thông tin về một phiên bản đình tại Pháp như truyền tụng của người dân địa phương là khá thú vị. Chuyên khảo sẽ góp phần khảo sát về lịch sử ngôi đình và những thông tin liên quan, nhằm làm rõ hơn một công trình tín ngưỡng rất nổi tiếng tại Nam Bộ với những nguồn tư liệu đang có hiện nay. Đình Bà Lụa hiện nay nằm ở bờ Bắc rạch Bà Lụa, thuộc phường Phú Thọ, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương. Phường Phú Thọ là một đơn vị hành chánh cấp xã phường ngày nay được lập trên địa giới làng Phú Cường, tổng Bình Điền thời Pháp, trước đó là thôn Phú Cường và xa hơn nữa (năm 1836) là thôn Phú Lợi Đông, tổng Bình Chánh Trung, huyện Bình An.

Quá trình hình thành văn hóa đô thị Bình Dương.

Trong bài viết này tác giả vận dụng lý thuyết tương quan, nguyên lý động-tĩnh của phương pháp nghiên cứu văn hóa đô thị, để nhận biết các tiến trình tương tác và chuyển biến của văn hóa đô thị trong phạm vị không gian và thời gian. Lý thuyết tương quan thể hiện sự tương tác chuyển biến, còn nguyên lý động-tĩnh: nghiên cứu trạng thái động là bản chất của hiện tượng đô thị, làm cho đô thị không ngừng biến đổi về hình thức và chức năng trong quá trình đô thị hóa: Về thời gian: quá trình đô thị hóa mang tính liên tục và xuyên suốt: đô thị nông nghiệp, đô thị thương nghiệp, sự phát triển hệ thống giao thông… Về không gian: không gian sống, địa điểm tập trung dân cư ở thị tứ, trung tâm hành chính, sự biến đổi môi trường sống… Về chủ thể: con người vừa là tác nhân vừa là sản phẩm, chủ thể văn hóa trong môi trường đô thị. Từ năm 1900 tỉnh Thủ Dầu Một ra đời đánh dấu bước đầu hình thành của một văn hóa đô thị, tỉnh Thủ Dầu Một- Bình Dương thay đổi trên mọi phương diện. Sự thay đổi đó đã được ghi nhận từ phía nhà sử học, nhà nghiên cứu trong nước, cũng như sự ghi nhận, phản ánh của người nước ngoài.

THẦY VÕ ĐẤT TÂN KHÁNH BÀ TRÀ LỰA CHỌN HỌC TRÒ

Ngày nay, lớp võ mở dạy khắp mọi nơi. Ai muốn học võ thì chỉ cần đến ngay nơi lớp võ dạy, để đăng ký và đóng học phí là có thể vào học võ được rồi. Tất nhiên, người học võ đòi hỏi phải tuân thủ một số nội quy của lớp võ, như: mặc võ phục thống nhất như các học viên khác, thực hiện các nghi thức chào lớp, chào thầy cùng các bậc huynh trưởng… Tuy nhiên, ngày xưa không phải vậy. Thời đó, cách nay khoảng trên dưới một tram năm, bất cứ ai muốn đi học võ đều phải vượt qua sự thử thách của chính người thầy dạy võ đặt ra, rồi mới bắt đầu sắm sanh lễ vật để cúng Tổ, kính thầy và nhập môn.